This is a transcript of an interview with Armanush Bakunts, recorded in Goris, Armenia, on Jan. 23, 2011. You can listen to the interview (in Armenian) here:
I am the president of the organization of the fallen freedom fighters of the Artsakh [i.e. Nagorno-Karabakh] war. The organization has been around for 10 years. I’m also the director of the Sero Khanzadyan museum; I’ve been working there for 2 years. We’re trying to get the museum established. We hope that it will become one of our city’s beautiful recreational centers.
I’m a physicist by profession. I have a university education, but I haven’t worked in my profession. I am interested in overall state issues, social issues, borders, overall civil society, insofar as I want my state to be a good state, a democratic state. That’s what we strive for. Armenia has many problems.
In your opinion, what are the main problems?
No matter how much you think about it, basically, we think about our children’s future.
It’s clear that we think about our children’s future, that they should be in Armenia. I think that we Armenians should love our nation, homeland very much, we have to love ourselves; we should love others, as God does. I think that we, our people, have moved away from God.
In what sense?
It seems to me, there are many social problems among our people. I don’t think supremacy of law exists yet in our country, in our people. The laws are there, but they don’t work. We should use the experience of developed countries in this small country of ours. We should use our natural resources, scientific potential and our production, for us to create and to consume. I think we can create. The best scientists, the best discoveries by Armenians are being used abroad. It should be used inside Armenia.
The main issue for you is the state…
Yes, yes.
Can you tell us a little about yourself? For example, were you born and raised here?
I was born in Goris, old Goris, in the city, village of Verishen. I graduated secondary school here. From ’76, ’77 to ’82 I studied in Yerevan at the Yerevan State University Faculty of Physics.
But then, you returned…
Then I came back here, I got married. My husband had his education in architecture, it was a polytechnic education. Well, we formed a family, our sons were born, and then in ’88 the Artsakh movement [began]. My second child was a month old when the Artsakh movement began and our life became enveloped in this movement. And there were economic transformations in Armenia; my husband and I worked at one of Goris’ first-rate factories. It was a Leningrad [present-day St. Petersburg] branch, which produced transformers for military planes. It was good; my husband was the chief technologist there. They began to produce arms… under illegal conditions. First the economic system changed, socialism collapsed, then the Artsakh movement. It’s like everything went through us. Well, my husband perished, after which our factory was dissolved, after that we… we’ve lived a bit of a difficult life. Difficult, but again we should think for everything to be good. We should be able to fully use our knowledge, our abilities, to create a civil society; our children should be able to use their knowledge here, to develop the state, the people; there should be good, healthy relations.
Basically, I raised my boys alone after ’91 and now I work at the museum. But we don’t forget about the state… we represent a native part of our state. I want it to change, for life to change in every way.
When you said the situation worsened, what were the conditions like after ’88?
After ’88, from ’92 to ’94, artillery shooting began in Goris. There probably wasn’t a house in Goris that wasn’t damaged. That time of course was bad, we didn’t have regular electricity, we didn’t have water, there was nowhere to work, there was no hope; regular [public] transportation didn’t work in our city. I live in the upper part of the city; we would go up by foot. Well now, thank God, again there’s transportation, things work, life is better. You can’t say we’re hopeless. But it could’ve been better. If production and industry are developed in our city… In the ‘70s, here in our city, there were 4, 5 large factories. People, youth, those who had higher education were working, they were making use of their knowledge…
What factories were they?
One was this devices factory; there was a cotton production factory where perhaps one third of the women in the city worked, and micro-engine factories that manufactured radio-technical parts. There were sewing combinates. People were busy; they were working. I think the state has to think about providing loans, to think more about processing our harvest, our goods locally; to not import necessary goods, [but] to produce them here, for people to be busy, have hope. Everyone goes from here. My oldest son graduated, but didn’t find work here. It has been 3 years since he graduated. He’s gone to Yerevan where he works.
Similarly, they go to other cities from Yerevan, to Russia — you should see just in Moscow how many Armenians there are.
What happened to those factories?
They shut down. The Soviet order, the Soviet state collapsed. Many factories dissolved, for example, our factory was a Leningrad [present-day St. Petersburg] subsidiary; the ties were broken. The volume of that factory now is very low; probably one-tenth of its employees now work there.
The factory where we worked still exists; the foundation is there. I think the sewing manufacturing industrial complex, also working in small volumes, produces military clothing. The cotton [factory], where 30% of Goris’ women worked, doesn’t exist. The micro-engine factory also doesn’t exist anymore. [Lack of] place of employment is a problem, that people don’t have work, the means to make a living. They can’t use their intellect, their knowledge; they go elsewhere to use them. For example, Armenians, and not just Armenians, people from the South Caucasus, from Central Asia, they are paid very little in Moscow. [Russians] take advantage of cheap labor there, I think. But something’s not right here.
Do you have any ties or do you go to villages or other regions in Armenia?
Apart from Goris, no. Our contact with the families of fallen fighters, I know their concerns, who they are, what work they’re doing, what income they have, don’t have, how they live. The problems of fallen fighters’ families are hard. The state helped till children turned 18, they provided financial assistance, but after 18 if they’re not studying, [they stop receiving assistance from the state]. If they’re studying, until 23 years old, they receive assistance. After that, the children, the families of fallen fighters have no income, if women also aren’t working. Women generally, the wives of fallen fighters get nothing from the state, until they become pensioners, from 63 years old, then they can get something from the defense ministry…
Is that all women or only the wives of fallen fighters that from 63 years old… ?
Yes, from 63 [years old] they receive a pension, but besides the pension, wives of fallen soldiers get the equivalent from the defense ministry. But until 63 years old many women don’t have work. After struggling for so long, I barely have work; for 2–3 years that civic work was unpaid. When our factory dissolved, basically they called all the engineers (I was working as an engineer-technologist there) and told us to write a resignation letter and leave, because there’s no work. We left, it turns out, of our free will… We had to write that we’re no longer going [to work]. After that, I struggled for 10 years: one thinks, I can work, I can work for our city, I can do something beautiful. Then the museum’s directors put their faith in me, but investments still have to be made there, work has to be done until it can be a real museum. Really, the writer Sero Khanzadyan was a great writer, a great public figure; it’s worth it.
In short, we need recovery here, in our minds, our relations, in our political life. A huge work. Let this country use America’s experience, the experience of developed states. Armenians have great potential, they can do it. I’m always jealous of Americans, that not a single one of their presidents was bad. All those presidents, they’re completely historic personas, right?
If you ask an American, he might have a different opinion, he’ll say, no, we’ve had many bad presidents. That’s your opinion, but another might say no…
Yes, yes. I want us to have a strong leadership, patriotic: the best to be elected and create a strong Armenia. With our help, with our children’s help, for there to be justice and recognition, so they realize not to spend everything on material things; these are short-lived.
Also a Christian upbringing. Christ is the greatest teacher. If they can [follow] God’s commandments — no one to say, I am better, I am more, I should rule. He who is worthy, let him get there. People should be brought up like this from a young age.
Your boys, you have two boys, yes?
Yes, they’re in Yerevan. My oldest son works; he graduated from the university here. My youngest son is at Yerevan State University working towards a master’s degree at the Faculty of Physics, the university from which I graduated.
Do they want to stay in Yerevan?
No, they like Goris; they like it here. I told my boys that, since there’s no work here, they should work there together; together it’s good. In the capital it’s good too; I don’t ignore the role of big cities in the lives of young people. Let them work there too, come here and create a production [plant], use their knowledge, let there be places of work, let them do something good for this city. They really love Goris; people from Goris really love Goris, boys especially. I know many, many people who never want to leave here.
But there have to be social conditions. There has to be justice so that people [and] their knowledge can be noticed, especially the children of fallen fighters. Their fathers fought, struggled. In the community, the children were called fatherless. Is there such a thing as moral as this? There’s a division: children who grow up with their dads and fatherless children.
Do you live alone here?
Yes, we have our apartment; we have a three-bedroom house. We got the house from the factory, since my husband was one of the founders of that factory. He was a first-rate machine builder; a very good specialist in his work. In the beginning [of the Nagorno-Karabakh movement, i.e. in the late 1980s], when the defense units were fighting with self-made arms, [the factory] helped a lot in the battles near the borders with their self-made arms. He was a good specialist in his work; he had many, many dreams…
Can you tell us how he died, your husband?
On Azerbaijan’s, and also Goris’ border, there’s a village [named] Dahutglu, toward Vorotan. They were always keeping guard there at night, in ’91, during those chaotic times. There was a village there, Ayvazlar, where Turks — Azerbaijanis — were still living. It was when they were keeping guard that shots were fired, and he was hit. At the time, in ’91, Lachin wasn’t occupied. Then in ’92, Shushi and Lachin were liberated. He [my husband] dreamt that he would see this, [but] he didn’t see it…
Dedicated people like him died. Those who couldn’t sit idly by, that comes from upbringing. His parents too, they were both teachers, his mother was from Tatev. It depends on the upbringing in the home, patriotic people are needed. We have to not be so materialistic. There’s a lot of corruption, bribery, there’s everything…
In Goris specifically or in general?
Overall. I can’t say [that about] Goris: our marzpet [regional governor] is a man who fought, a patriotic man. He personally helped all the families of fallen fighters especially. He helped me in many issues, I can’t say that he’s a bad leader, but the system overall, there are among them [corrupt people], from the top… We’re not responsible. What can we [average people] do?
Before him was another marzpet, who is not as popular as this one. This one, Khachatryan, is quite popular. I can testify that he gives many patients a medical note so they can receive free treatment. He knows a great many people, [from] this city’s different social strata. He knows them one by one. Basically, he can help a lot of people. Others can do that too, to strive to do more, to change the life of this city, to create factories, if they think more long-term.
But you’re also saying Goris residents can do something themselves. You say, many leave, but if they stay…
If they stay, they should be able to create; [if] they let them create. There are many, many people who can invest, use their abilities, but something, I don’t know what, gets in the way…
From the officials, from high up?
Perhaps. There are oligarchs; oligarchs are very bad. They have their own internal laws. There could be, say, a foreign investor who wants to open a plant here, and the state not charge him taxes, thinking to ease [his burden], but this doesn’t suit them [the oligarchs]; they say, he’ll come and affect our business. Such artificial barriers can be created so that the man up and leaves.
Do you know of a specific incident?
I can’t say specifically, but I don’t rule out the possibility. It’s just that we need leaders who have a little bit of national thinking, who can create guidelines from above. If they do that, those below can’t do anything. Those below will learn that if someone creates a factory, about 500 families will be saved, will not leave from here — particularly from the border areas. When people go from here, that’s the greatest loss.
What do you think, what will happen if people leave here?
If people leave, the Turks will come more easily, they’ll attack, they’ll enter, they’ll stay…
You think they have such goals?
Yes, it’s better for them if Armenians leave these border regions. They’ll come; they’ll fill up [the place]. The borders have to be strengthened. The whole of Armenia is not Yerevan after all. More interesting, more talented, more famous, better people have left here, from Goris, the regions: musicians, poets, writers, painters. Mountain people think more. The people from Ararat valley even confess that compared to us they’re more banal. With our intellect, in thinking, logic, mountain people are better. I’m not vilifying them. It’s just that they have to be able to keep this small country of ours. It’s not going to be just the district of Yerevan after all. By the way, that is what the Turks, Azerbaijan want…
What do they want?
That there was just the province of Yerevan; there was no Armenia. They say that Zangezur also belonged to Azerbaijan, while all of Karabakh, all of historical Armenia is there. All of our monuments, our historical traces are there. Man has to change from the inside. You have to be strong on the inside. Assistance from the outside might be beneficial, but you have to be strong on the inside, you have to be liberated, united, as during the Artsakh war — they went till the borders. Thanks to whom? It wasn’t due to Vazgen Sargsyan [A well-known commander in Nagorno-Karakbakh from 1990-92; later, defense minister and prime minister of Armenia. He was killed in the Armenian parliament shooting in 1999]. Prisoners sentenced to death went there. They made it be understood that we can win. The loser complex gets in the way. Now, in the same way, we have to think that we can create, feed ourselves, feed our people, use our intellect. The Russians sometimes say, “You [Armenians] sing, ‘our heavenly place, the country of Armenia, heavenly place’. Go make use of your heavenly place. It’s good that you’re here, in Russia, working, you’re good people, but go work in your Armenia.”
The Russians say that?
Yes, they do. I’ve heard them. “It’s good, but your heavenly place, Armenia, go, create [there].” It’s right what they say. If there are places of employment here, if there are conditions, if they lead wisely and use everything wisely, then why go and build the Russians’ cities? Let us build our cities. And you can’t blame the Russians.
And do you think optimistically about the future, or… ?
I’m optimistic about the future. Optimism, hope — it’s always there. Armenians have so many problems. For example, for a century, Armenian-Americans have been thinking to win their case, so Turkey accepts that the Young Turks committed genocide, that their fathers, grandfathers committed a crime. For decades that’s been their issue. They constantly think about this. And how much does Armenia help them?
Armenians abroad have greatly helped Armenia. [Diaspora-Armenians] have fixed their gaze on Armenia, that Armenia is independent, that we have a state. There should not be emigration, people should not leave but come here; come and make it prosper; create a strong Armenia. These are big issues. It’s not a problem of daily bread. The problem of daily bread bothers us very much. It shouldn’t.
But that too is a very real problem.
Of course it’s real. That’s the problem of those able people, who can actually lead and cause an economic boom. As Korea has done, as they’re doing in China: they’ve been able to join the forces. Which sector to develop? What to do so people can come out of poverty? When they come out of poverty, they can think about global issues, about Armenian problems, about joining together — as [in the case of] Israel. Israel has become a great nation, strong. They too are like us. Let [those higher up] use [others’] experience.
In your opinion, what obstacles are there here? For example, as you say, in Korea they were able to unite and create something.
Starting with elections, with the constitution; the law should be applied in Armenia. That the person who sits behind the wheel is a leader and enforces the law, that he doesn’t think only of himself, his car, his family, his “dachas” [country cottages] abroad. I want there to be such a leader.
Wouldn’t you like to be involved in politics?
I would like to work in the area of civic development of people. I would like to better understand [politics]. We should take into consideration people’s advice. I would like [to be involved in politics], if they found me suitable. I would like, in some way, to also help, to work, to make my humble contribution. Even if I was unable, I would ask God to give wisdom to our people, so the leaders will be able to govern wisely.
In your opinion, would it make a difference if it was a woman in these positions?
No, I don’t think so. There are women who really are very smart, particularly Armenian women. Armenian women know better how to get out of difficulties. I’ve been living in extreme conditions for more than 20 years, right? But it’s the same, you find something during the day to give you hope, to live, to think, to do. God willing let it not get worse than this. If I’m able to live like this, why do leaders change cars, why do you they go after luxury? [They should] be the first people to obey the law.
I once heard that in America, if someone from the president’s administration violates a traffic law, he is fined three, four times more than regular citizens. I’ve even heard ten times more. I would like the same principle to be applied here. If I can get by with a [monthly] salary of 50,000 rubl— drams [about $137 US]… but look how much [Armenian officials] get. That is such greed. Are they really liberated, saved? Are they saved before God too? Are they saved with that if they’re enjoying it a lot? They have a lot, they eat a lot, they drink a lot, they wear a lot. That doesn’t save a person, no.
But if they were able to also solve people’s problems, while, as you say, eating, drinking a lot?
I don’t consider the governor of this marz [province] to be a negative leader. He does what he can; he helps those in the lower classes. God willing for other leaders to be like that too. Until there’s a clarification from above; everyone will be in his place; the law will be in effect; intellect, knowledge will have a place; smart, learned people, all of them, will have their place. There will be respect toward scientists, smart, just people — toward democratic people, particularly.
These are difficult times for Armenia; again, difficult times. It’s not like during war times, before. But it’s not only outer war, after all. There are inner issues. Very vigilant people must govern the state. Not greedy people, satiated people. Patriotic people. You like Zoravar Andranik [Armenian general who fought against the Ottoman Turks in the early 20th century; now regarded as a national hero]; you know him, right? He was ranked among the saints of the National Academy of Sciences. What was he saying? “Every day when you place your head upon your pillow, think about your nation. What did you do?” He didn’t say that by accident. He proved this with the life he lived. Even enemies valued him. That’s how just he was. He even ordered his favorite soldier to be shot for raping a Turkish girl. You shouldn’t have done that [said Zoravar Andranik to the soldier]. With that [act], this soldier sullied the honor of an Armenian soldier.
And if he had raped an Armenian girl?
If an Armenian girl, he might’ve conceded somehow.
It seemed to me it was the issue of rape.
In particular, the image of an Armenian soldier… why did you create such an image because over the years, the Turks were like that, right? I want to say that if we want to be like that person, it’s not hard. We simply have to be able to differentiate the right [from the wrong], to be able to differentiate the honorable, before God.
And do you see any issues particularly related to women in Armenia, in Goris?
Women now are passive because there’s no work activity. Now there are many businesswomen, female entrepreneurs; they give them room; now I notice progress. They’re also in parliament, speakers [or rather, spokeswomen], ministers. The president of the Diasporan Armenian committee is a woman [referring to Armenia’s Minister of Diaspora] and she doesn’t govern poorly. They’re here in Goris too. It’s just that there’s no work sector for women to appear.
And in that sector where there are men, can’t women also be there?
In the field of education and study there are mainly women. School teachers are mainly women. As for female entrepreneurs, I don’t think a woman has to be really smart, very business [oriented] for them not to move her forward. I haven’t noticed such a thing, that they don’t allow someone to move forward simply because she’s a woman. It’s just that we haven’t yet come out of that war situation; there isn’t such a sector for women to be present in. I don’t think that there’s such discrimination between women and men in our country. But if women govern and engage in other issues, of course it would be better. Let our problem in this issue be that. There are more important, more priority problems. Let them resolve the problems, we agree, let the men resolve them; only let them be resolved. But women, women’s intellect wouldn’t hurt. I think men too are of this opinion. They too will reckon with women. They can use women’s intelligence quite well. It’s simply that here there are still a few sectors where there can be opposition between women and men. Now women just think of keeping and raising children. There are also working women. People’s way of thinking has to change. After that, these issues will be timely.
And how can people’s way of thinking change?
There’s a national council, a parliament, non-governmental organizations, political organizations. They have to reckon with positions that have no power. There is the presidential administration, which can consult and develop general directions for Armenia’s development. There’s also the church. There are so many smart people in the Diaspora. [Let them] see what to do to get Armenia out of the crisis.
In your opinion, is Armenia in a crisis?
If there’s no crisis, there will be no emigration. Why should Armenians leave Armenia, why do men have to leave their women here? The majority of Armenian men who go to Russia have other women there. Why does it have to be like this? They’ve created other families. What should Armenian women do? Many are left without a husband. [The men] are violating moral codes. If the husband is working abroad, and the wife is constantly concerned with this, will a healthy generation grow up? No. Yes, I consider that Armenia is in a crisis.
It seems to me Armenian women then have particular issues, when men go to Russia.
Yes, of course. When the husband is working abroad, women have more problems. It’s not easy for an Armenian woman. Armenian women have never had it easy. Particularly in the last one thousand years.
In your opinion, is that unique to Armenian women or women of other nationalities also have this issue?
It hasn’t been easy for women in the South Caucasus. They all have this issue too, because there’s the issue of [lack of] work. It’s the same in Georgia and in Azerbaijan. Though Azerbaijan is wealthier than us — they have oil. But there too there are such issues; power is centralized in one person’s hands. We know that too. This is the main problem of less developed, poorly developed countries. Much depends on women. The woman is the foundation of society, of the family. Women are the ones who do the steering — especially Armenian women. If an Armenian woman is healthy, lives well, knows that there’s a husband beside her, her psychology will change, she will be happy, she will live differently.
It is mainly women who are responsible for children’s upbringing. I can say that in more than 70–80% [of cases], it is women who think about children in issues of education. I’m not ignoring the role of men. The man is there. I do everything for my sons, but I see that something is missing. Their father is absent. I can’t fulfill that. I’ve done everything for my children, everything, but I can’t do that. It’s another issue if there’s a husband but he’s working abroad. He’s somewhere else, you’re alone, you’re compelled into an abandoned state; you’re raising children with these concerns. That’s even more terrible. This is a big problem in Armenia.
Armenia can flourish. If the law works in Armenia, Armenians around the world will help. You know what investments they’ll make? Even to know that they have a strong, democratic homeland; even if they know that the word of their leader, their president, has weight in international platforms. It would be a great thing. I think that Armenians can keep their own.
But do Armenians think that they can keep themselves? I mean, the people.
Yes, I, for example, have hope that we can focus and build our homeland, to build our children’s future in our homeland. Even at the price of great ideological work. The national ideology has to change. If they want, they can. For example, I don’t picture my life outside of Armenia. If one has money, one has the opportunity to go, circle the world, return to one’s homeland, to support, to create. See, Goris is a very beautiful city. If only we knowingly make it beautiful. If we create cultural centers… even my museum, or another museum, even beautiful spaces, spaces for enjoyment, people would be able to spend their time beautifully. To be amazed by nature, to be liberated.
Let others’ homelands also prosper. But we have to create ours, we have to like ourselves. Eliminate the bad inside us. There are very bad things inside us. We have to get rid of them. There’s no just person. You have to be able to differentiate yourself — and to be cleaned from the top. It’s possible, it’s not impossible.
I was born in 1959. My name is Armanush Bakunts.
Armenian Summary of Interview:
«Ես համարում եմ, որ Հայաստանը ճգնաժամի մեջ է: Եթե ճգնաժամ չլիներ, արտագաղթ էլ չէր լինի»
Իմ անունն Արմանուշ Բակունց է: Ես Զոհված ազատամարտիկների մայրերի և կանանց հանրապետական խորհրդի Սյունիքի բաժանմունքի նախագահն եմ: Դա նաև իմ հասարակական աշխատանքն է: 10 տարուց ավելի է, ինչ մեր կազմակերպությունը կա, ինչ մենք գործունեություն ենք ծավալում, աշխատում զոհված ազատամարտիկների ընտանիքների ունեցած խնդիրների լուծմանն աջակցությամբ:Ես նաև Սերո Խանզադյանի անվան տուն-թանգարանի տնօրենն եմ. արդեն 2 տարի է` այդտեղ եմ աշխատում: Ձգտում ենք կայացնել թանգարանը:
Ծնվել եմ Գորիսում` Վերիշենում, միջնակարգ դպրոցն ավարտել եմ այստեղ: 77-82 թթ. սովորել եմ ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետում: Ես մասնագիտությամբ ֆիզիկոս եմ, բայց մասնագիտությամբ չեմ աշխատել:
Ես 2 տղաներ ունեմ: Նրանցից մեկը հիմա սովորում է մագիստրատուրայում: Որդիներիցս մեծն ավարտել է ուսումը, բայց աշխատանք չի գտել այստեղ: Երեք տարի է, ինչ ավարտել է: Գնացել է Երևան, ուր աշխատում և ապրում է կրտսեր եղբոր հետ:
Կրտսեր որդիս մեկ ամսեկան էր, երբ Արցախյան շարժումը սկսվեց 88 թվականին: Ամուսինս կռվել է Արցախի ազատագրման համար, նա զոհվել է հենց ամենասկզբում` 91 թվականին: Նա հերթապահում էր գյուղի սահմանին` դեպի Որոտան գետը տանող ուղղության վրա: Այնտեղ կար մի գյուղ, որ կոչվում էր Այվազլար, ուր դեռ ադրբեջանցիներ էին ապրում: Կրակահերթեր եղան, և նա ընկավ:
88 թ-ից հետո` 92–94 թթ., Գորիսում հրետանակոծություններ եղան: Գորիսում երևի տուն չկար, որ վնասված չլիներ: Գորիսում այդ ժամանակ իհարկե շատ վատ էր, նորմալ էլեկտրականություն չունեինք, ջուր չունեինք, աշխատատեղեր չկային, հույս չկար, մեր քաղաքում նորմալ հանրային տրանսպորտ էլ չեր աշխատում: Դե հիմա, փառք Աստծո, գործում է հանրային տրանսպորտը, տարբեր բաներ աշխատում են, կյանքը լավացել է: Ոչ, չենք կարող ասել, թե անհույս ենք, բայց ավելին կարող էր լինել:
Ամուսինս և ես աշխատում էինք Գորիսի առաջնակարգ գործարաններից մեկում, որտեղ ռազմական ինքնաթիռների փոխակերպիչներ էին արտադրվում: Մենք նաև երեք սենյականոց բնակարան ունենք, որ գործարանից ենք ստացել: Բայց շատ գործարաններ լուծարվեցին Սովետական Միության փլուզումից հետո: Այն գործարանը, ուր մենք աշխատում էինք, դեռ գոյություն ունի, հիմքը կա: Կարծեմ կարի արտադրական կոմբինատում նույնպես քիչ ծավալներով ինչ-որ ռազմական հագուստներ են կարում: Կարծում եմ, որ եթե արտադրությունը, արդյունաբերությունը զարգանան մեր քաղաքում, մենք կկարողանանք կենտրոնանալ ու կառուցել մեր հայրենիքը, մեր երեխաների ապագան մեր հայրենիքում:
Նախ տնտեսական համակարգը փոխվեց, սոցիալիզմը փլուզվեց, հետո Արցախյան շարժումն ամբողջությամբ մեզ իր մեջ կլանեց: Այդ ամենը կարծես մեր միջով անցավ:
Ինձ թվում է, որ շատ սոցիալական խնդիրներ են առկա մեր ժողովրդի մեջ: Իմ կարծիքով դեռ օրենքի գերիշխանությունը չի գործում մեր երկրում, և ես հավատում եմ, որ որպես ժողովուրդ մենք հեռացել ենք Աստծուց: Մենք պետք է օգտագործենք մեր բնական ռեսուրսները, մեր գիտական ներուժն ու զարգացած երկրների փորձը:
Մեզ առողջացում է հարկավոր, կարծում եմ` մեծ առողջացում է անհրաժեշտ մեր մտքերին, մեր հարաբերություններին, մեր քաղաքական կյանքում: Ուզում եմ, որ ուժեղ ու հայրենասեր ղեկավարություն ունենանք: Մեր օգնությամբ, մեր երեխաների օգնությամբ լինի արդարություն ու ճանաչողություն, նաև`քրիստոնեական դաստիարակություն: Քրիստոսը մեծագույն ուսուցիչն է: Եթե միայն մարդիկ կարողանային Աստծո պատվիրանները կատարել. ոչ ոք չասի «Ես ավելի լավն եմ, ես պետք է կառավարեմ: » Ես կուզեի, որ իշխանության գլուխ կանգնած լիներ մի ղեկավար, ով չմտածեր միայն իր մասին, իր ընտանիքի, իր մեքենայի, իր արտասահմանյան ամառանոցների մասին:
Արտագաղթ չպիտի լինի, ընդհակառակը` մարդիկ պետք է գան ու ծաղկեցնեն Հայաստանը, ստեղծեն ուժեղ Հայաստան: Սրանք հիմնախնդիրներ են, սրանք հանապազօրյա հաց վաստակելու խնդիրներ չեն: Հանապազօրյա հացը վաստակելու խնդիրը ավելի է մտահոգում մեզ: Թեև այդպես չպիտի լիներ, դա շատ իրական խնդիր է մեզ համար: Ի ՞նչ անել, որպեսզի մարդիկ դուրս գան աղքատությունից: Երբ նրանք աղքատությունից ազատվեն, նրանք կկարողանան մտածել գլոբալ հիմնահարցերի մասին, հայկական խնդիրների մասին, միավորվելու մասին:
Կանայք հիմա պասիվ են աշխատանքի բացակայության պատճառով: Այնքա ՜ն երկար պայքարելուց հետո ինձ հաջողվեց աշխատանք ստանալ: Ես վերջին երկու-երեք տարիների ընթացքում աշխատանք ունեմ, մինչ այդ կատարածս հասարակական աշխատանքը չէր վարձատրվում: Այժմ բազմաթիվ կին ձեռնարկատերեր կան, ես առաջընթաց եմ նկատում: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ չկան գործունեության ասպարեզներ, ուր կանայք կարողանային հանդես գալ, թեև կրթության բնագավառում հիմնականում կանայք են:
Հարավային Կովկասի կանանց կյանքը հեշտ չէ եղել: Ադրբեջանում նույնպես, նաև Վրաստանում: Նրանք նույնպես ունեն այս խնդիրը, որովհետեև աշխատատեղերի բացակայության խնդիրն իրոք ամենուր կա: Նույնը Վրաստանում ու Ադրբեջանում է: Թեև Ադրբեջանը մեզնից հարուստ երկիր է, նրանք նավթ ունեն: Բայց այնտեղ ևս կան նմանատիպ խնդիրներ, իշխանությունը մի մարդու ձեռքում է կենտրոնացած: Դա քիչ զարգացած, թույլ զարգացած երկրների գլխավոր խնթիրն է: Կնոջից շատ բան է կախված: Կինն է հասարակության հիմքը, ընտանիքի հիմքը:
Ես ամեն ինչ արել եմ որդիներիս համար, բայց ես չեմ կարող լրացնել նրանց հոր բացակայությունը: Մեկ այլ խնդիր է, երբ ամուսինն առկա է, բայց արտագնա աշխատանքի է: Նույնիսկ ավելի սարսափելի է լինել լքված, հոգսաշատ և այդ վիճակում մեծացնել երեխաներիդ: Արտասահմանում աշխատող տղամարդկանց մեծամասնությունն այլ կանայք, այլ ընտանիքներ ունեն այնտեղ: Ի՞նչ պետք է անեն հայ կանայք: Շատերն առանց ամուսին են մնում: Նրանք խախտում են բարոյական նորմերը: Եթե ամուսինն աշխատում է արտասահմանում, իսկ կինը մշտապես մտահոգված է դրանով, առողջ սերունդ մի՞թե կմեծանա: Իհարկե ոչ:
Այո, ես համարում եմ, որ Հայաստանը ճգնաժամի մեջ է: Եթե ճգնաժամ չլիներ, արտագաղթ էլ չէր լինի:
Ես չեմ պատկերացնում կյանքս Հայաստանից դուրս: Գորիսը շատ գեղեցիկ քաղաք է: Եթե միայն գիտակցորեն այն գեղեցկացնենք, եթե ստեղծենք մշակութային կենտրոններ, գեղեցիկ վայրեր, ժամանցի վայրեր, մարդիկ ի վիճակի կլինեին իրենց ժամանակը գեղեցիկ ձևով անցկացնել: Զմայլվել բնությամբ, ազատագրվել: Թող այլոց հայրենիքներն էլ բարգավաճեն: Բայց մենք պետք է կառուցենք մեր հայրենիքը, սիրենք ինքներս մեզ: Վերացնենք վատը մեր միջից: Ես լավատեսորեն եմ տրամադրված ապագայի հանդեպ: Լավատեսություն, հույս…Սրանք միշտ առկա են:
Azərbaycanca Tərcümə->
Armanuş Bakunts ilə müsahibə ermənistənda Qorisdə qeydə alinmişdır. 2011çi il Yanvar.
– Mənim adım Armanuş Bakuntsdur. Mən 1959cu ildə anadan olmuşam. Mən Dağlıq Qarabağa azadlıq müharibəsində keçmiş döyüşçülərin təşkilatının prezidentiyəm. Mən həmçinin Sero Xanzadyan muzeyinin direktoruyam. İki ildir ki burada işləyirəm. Biz muzeyin əsasını qoymağa çalışırıq. Mən Qorisdə Verisendə anadan olmuşam. Burada orta məktəbi bitirmişəm. 77-ci ildən 82-ci ilə qədər İrəvan Dövlət Uiversiteti Fizika fakultəsində oxumuşam. İxtisasca fizikəm ancaq heç vaxt öz ixtisasım üzrə işləməmişəm.
Mənim iki oğlum var: biri hal hazırda fizika üzrə magistr dərəcəsi almağa çalışır. Mənim böyük oğlum təhsilini bitirib ancaq burada iş tapmayıb. O təhsilini bitirməsindən 3il keçib. O İrəvana gedib orada kiçik qardaşı ilə birgə yaşayır və işləyir.
Mənim ikinci oğlum Qarabağ hərəkatı başlayanda bir aylıq idi. Və bizim həyatımız bu hərəkatda keçdi. Mənim həyat yoldaşım Qarabağın azadlığı uğrunda döyüşdü və 91-çi ilin əvvəllərində öldü. O Vorotana yaxın sərhəd kəndini qoruyurdu. Orada Ayvazlar adında kənd var idi və hələ də azərbaycanlılar yaşayırlar. Güllələr atırdılar və onu vurmuşdular.
88-çi ildən 92-çi ilə qədər Qorisdə artilleriya işlədi. Gorisdə demek olar ki dağılmayan ev qalmamışdı. Əlbəttə pis vaxtlar idi və bizim daimi işığımız suyumuz yox idi, iş yeri yox idi, heç bir ümid yeri yox idi, ictimai nəqliyyat işləmirdi. İndi Allaha şükür nəqliyyat hər şey işləyir, həyat daha yaxşıdır. Biz deyə bilmərik ki, ancaq daha yaxşı ola bilərdi.
Mənim yoldaşım və mən Qorisin hərbi təyyarələr üçün (transformator) istehsal edən birinci dərəcəli fabriklərində işləyirdik. Bizim həm də fabrikdən aldığımız 3otaqlı evimiz var idi. Ancaq Sovet hökuməti devrildikdən sonra bir çox fabriklər dağıldı. Bizim işlədiyimiz fabrik hələ də mövcuddur. Təməli durur. Yenidən tikiş sənayesinin əsasını qoymaq olar belə desək kiçik həcmlə hərbi geyimlər tikmək üçün. Mən fikirləşirəm ki, bizim şəhərdə istehsal inkişaf etdirilsə biz öz yurdumuzda uşaqların gələcəyini qurmağa diqqətimizi cəmləşdirə bilərik.
(Birinci iqtisadi sistem dəyişdi sosializm devrildi sonra Qarabağ hərəkatı tamamilə). Belə görünür ki, hər şeyi sınaqdan keçirdik.
Mənə belə zənn edirəm ki, bizim insanların çoxlu sosial problemləri var. Mən düşünmürəm ki, hələ bizim ölkəmizdə qanunun üstünlüyü mövcuddur. Mən inaniram ki, biz insanlar Allahdan uzaqlaşıb. Biz öz təbii sərvətlərimizi elmi potensialımızı və inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsini istifadə etməliyik.
Bizim burada bərpaya ehtiyacımız var, böyük yenilənməyə bizim düşüncəmizin münasibətlərimizin və siyasi həyatımızın ehtiyacı var. Mən istəyirəm ki, güclü və vətənpərvər liderimiz olsun. Bizim və uşaqlarımızın köməyi ilə burada ədaləti dərk etmə olsun. Həmçinin Xristian təlimi. İsa böyük müəllimdir. Onlar Allahın əmrlərinə itaət etsələr heç kim deyə bilməz ki, mən daha yaxşıyam mən idarə etməliyəm. Mən istəyirəm elə bir lider olsunki yalniz özü, maşını, ailəsi ,xaricdə villaları haqqında fikirləşməsin.
İmmiqrasiya olmamalıdır, əksinə insanlar gəlməli rifah yaratmalıdır, güclü Ermənistan yaratmalıdır. Bunlar vacib məsələlərdir, gündəlik dolanışıq dərdi deyil. Gündəlik dolanışıq dərdi bizim hamımızı narahat edir. Bu belə olmamalıdır, baxmayaraq ki, bu çox real məsələdir. Nə etməliyik ki əhalidə yoxsulluq görünməsin. Yoxsulluq görülməzsə onlar qlobal məsələlər haqqında, ermənilərin problemləri, bir arada olmaq haqqında düşünə bilərlər.
Qadınlar indi passivdir, ona görə ki iş yoxdur. Çox mübarizə apardıqdan sonra mən çətinliklə iş tapdım. 2-3 il ərzində gördüyüm mülki işə haqq almadım. Indi bir çox qadın sahibkarlar var, mən indi inkişaf görürəm. Qadınlar üçün iş sektoru olmadığına görə əsasən təhsil sahəsində çalışırlar.
Şimali Qafqazda qadınlar üçün asan deyil. Eynilə Azərbaycan və Gürcüstanda. Onların da bu problemləri var çünki orada da işsizlik var. Bu Azərbaycan və Gürcüstanda eynidir. Baxmayaraq ki Azərbaycan bizdən daha zəngindir. Onların nefti var. Lakin orada da belə problemlər var. Biz bunu bilirik. Bu inkişaf etməmiş zəif inkişaf etmiş dövlətlərin əsas problemidir. Qadınlardan çox şey asılıdır. Qadın cəmiyyətin, ailənin əsasıdır.
Mən uşaqlarım üçün hər şeyi eləmişəm, ancaq onların atalarının yoxluğunu əvəz edə bilməmişəm. Bu da bir başqa məsələdir ki, həyat yoldaşı var ancaq xaricdə işləyir. Bu daha çətindir. Həyat yoldaşı xaricdə işləyəndə qadınların daha çox problemi olur. Evin qayğısına qalmaq eyni vaxtda uşaqları yetişdirmək. Kişilərin əksəriyyətinin orada başqa ailələri olur. Erməni qadınlar neyləməlidir? Onların çoxu ərləri tərəfindən atılıblar. Onlar əxlaq qanunlarını pozurlar. Əgər həyat yoldaşı xaricdə işləyirsə və qadın daima bunun qayğısını çəkirsə, sağlam nəsil yetişə bilər? Xeyr.
Bəli, mən hesab edirəm ki ermənistan böhrandadır. Böhran olmasa immiqrasiya olmaz.
Mən həyatımı ermənistanın xaricində təsəvvür etmirəm. Qoris gözəl şəhərdir. Keşkə biz bunu məqsədli gözəlləşdirə bilsək. Biz mədəni mərkəzlər, gözəl yerlər, əyləncə məkanları yaratsaq, insanlar vaxtlarını səmərəli keçirər. Təbiətdən zövq alar, azad olar. Başqalarının yurdunun da müvəffəqiyyətinə şərait yaransın. Ancaq biz özümüzünkünü yaratmalıyıq, özümüzü sevməliyik. Daxilimizdəki pisi yox etməliyik. Mən gələcəyə nikbin baxıram. Nikbinlik, ümid hər zaman var.
Armenian & Azerbaijani Women's Narratives 